Her Kurban bayramı sürecinde tanık olunan tartışmalar bu yıl da yapıldı. İçlerinde ilahiyatçıların da olduğu bazı yazarlar ve vatandaşlar bir taraftan Kur’an’da veya topyekûn İslam’da Kurban diye bir ibadetin olmadığını iddia ettiler. Diğer taraftan da, fakirlere maddi yardımda bulunmanın daha doğru olduğuna dair görüşlerini dillendirdiler; bu bağlamda bir de, bayramda şehirlerde oluşan bazı ‘nahoş’ manzaralardan şikâyet ettiler.

Öncelikle bu ibadetin İslam’daki yerini tartışırken dikkatli olmanın gerekliliğine işaret etmek gerekiyor. Ülkedeki onca Müslüman, mezhep imamlarının önderliğinde, konuyla bağlantılı olarak görülen bazı ayet ve hadislerden, Kurban diye bir ibadetin varlığına dair bir hükme varıyor ve bunu derin bir manevi coşkuyla uyguluyorlarsa, Kurban artık ‘İslam’da’ bir şekilde ‘vardır’. Bu durumda ‘asıl’ ve başka bir başlık altında tartışılması gereken, uygulandığı hâliyle bu ritüelin İslam’ın temel prensipleriyle çatışıp çatışmadığı konusudur.

Kurban kesilmesi yerine fakirlere para yardımı yapılması gerektiğine dair düşüncelerini ısrarla ve öfkeyle dillendirenler, farkında olarak ya da olmayarak, başkalarının tercihlerine ve kutsal addettiği değerlere dil uzatarak ‘saygısızlık’ yapıyorlar. Böylelikle de muhtemel karşı argümanlara ve saygısızlıklara davetiye çıkarıyorlar.

Kimin ne amaçla, ne şekilde, hangi sosyal ve ekonomik koşullar altında bu pratiği yerine getirdiğinin gözönünde bulundurulmaması ya da konuşulmaması da ayrı bir nokta. Kurban kesen ya da kendisine et ikram edilen insanların çok önemli bir kısmının evine bu bayram vesilesiyle doyasıya et girebiliyor. Ete hiç ihtiyacı olmamakla birlikte, yardımda bulunacağı yakın bir tanıdığı da olmayanlar arasında ise, yardım dernekleri aracılığıyla Kurbanını zor durumda olan ülkelere gönderme işi gittikçe yaygınlaşıyor; Avrupalı Müslümanlar bunun en iyi örneği.

Son ve en önemli nokta olarak; şehirlerde şahit olunan, hayvanlara eziyet, kan ve temizlik gibi bazı çirkin manzaralar konusunda altı çizilmesi gereken şöyle bir gerçek var: Günde milyonlarca hayvanın kesilip yendiği bir dünyada Kurban bayramındaki hayvan kesimi ayrıca dikkat çekiyorsa, Müslümanların ‘estetik anlayışı’ ve ‘organizasyon becerisi’yle ilgili bir sorunla karşı karşıyayız demektir.

Buradaki asıl problem ‘ibadet’ olarak kabul edilip uygulanan bir pratik değil; sorun, köylülüğün ve köy şartlarındagayet ‘normal’ olarak görülebilecek bazı pratiklerin kentliliğe ve kent gerçekliğine adapte edilememe sorunu. Düğün organizasyonları ve ezan icralarında, hedeflenen mekân ve insanların gözönünde bulundurulduğu bir teknik ayarın doğru şekilde ya da hiç yapılmaması, sonucunda çok sayıda insanın rahatsız edilmesi, en belirgin ‘kent krizi’ örneklerinden sayılabilir. Kurban’da eleştirilere konu olan manzaralar da bu örneklerden yalnızca biri.

Bu konudaki en büyük sorumluluğun ilgili yetkili makamlarda ve derneklerde olduğunu düşünüyorum. Belediyeler böyle bir ibadet pratiğinin doğurduğu ihtiyaçları gözönünde bulundurarak, örneğin yeterli sayıda kesim merkezleri tesis ederek çok daha sağlam ve sağlıklı organizasyonlar yapabilirler. Hükümet‘ehliyetsiz kişilerin Kurban kesmesini yasaklayarak’ ve gerekli hijyenik ve estetik unsurların sağlanmasını takip ederek sıkı cezai müeyyideler uygulayabilir. Dernekler de gönüllü yardımlar sağlayarak, birkaç günle sınırlı bu organizasyonların daha rahat ve iyi yapılmasına katkıda bulunabilirler…

Çok uzun bir sürece yayılmış olan göç ve sonucunda yaşanan kentlileşme sorunlarının çözülmesi elbette mümkün. Ancak her şeyden önce, Türkiye’de geleneklerin ve dinî pratiklerin kent yaşamında sürdürülmesi ve ona uygun biçimde yeniden üretilmesi için sorunlarımızı doğru başlıklar altında ve doğru bağlamlarda tartışmak önemli ve öncelikli adım olarak görünüyor…

(Bu yazı 09.10.2014 tarihli Taraf Gazetesinde yayınlanmıştır.)