Türkiye toplumu, içinde sayısız gruplar barındırdığı hâlde çoğulculuğu öğrenememiş, benimseyememiş ve hazmedememiş bir toplum. Hepimizin bildiği Alevi-Sünni ve Türk-Kürt ayrışmaları en öne çıkanlar olsa da, bütün diğer farklılıkların ve ayrışmaların yanında bunlar çok küçük kalır.

Solculuk sadece Devrimci Yol, Devrimci İşçi Partisi, Türkiye Komünist Partisi, gibi fraksiyonlardan ibaret olmadı; bunlardan başka, yasal olanı ve olmayanı ile, her biri farklı hedef ve metotlara sahip onlarca solcu ya da komünist parti ve örgüt var olageldi. Benzer şekilde, sağcılık da Ülkücülük ve Refah Partisi geleneğinden ibaret değil.

Farklı cemaat ve tarikat versiyonuyla dinî grupların toplam listesinin çıkarılması bile başlı başına bir çalışmayı gerektirir. Sadece Nurculuk on civarında gruba sahiptir, Nakşibendi tarikatının uzantıları da hakeza.

Bunların haricinde, birbirinden farklı düşünen Alevi dernekler, her biri ayrı bir yol haritasına sahip radikal dinî örgütler, Caferi örgütlenmeler, Hıristiyan cemaatler, etnik kimlik etrafında örgütlenmiş gruplar, ve hak arayışı gibi çeşitliamaçlarla oluşmuş seküler ve dinî sivil toplum örgütleri…

Dışarıdan bakıldığında gayet sade görülen, çeşitliliği pek sezilmeyen Türkiye’nin aslında insanın başını döndüren bir çeşitliliğe sahip olmasının nedenleri ayrıca tartışılmaya değer bir konu.

Benim dikkat çekmek istediğim soru ise şu: Bunca farklı düşünce ve yaklaşım biçimini barındıran bir ülke, neden çoğulculuk denen toplumsal uzlaşma noktasında buluşmaz?

Sadece İslami-Sünni gruplarda değil, sağından soluna, dinî olanından seküler olanına kadar çoğu grupta hâkim olan “tekfir” ya da “aforoz” geleneği ne zaman ve nasıl oluşmuştur?

Hakikatin tekelini elinde bulundurma iddiasının, ve kendisi gibi düşünmeyenlerin “batıl” yolda olduğunu, kendisinden ayrılanların da “hain”, “sapkın” ya da “bozulmuş” olduğunu iddia edebilme özgüveninin kaynağı nedir?

Kemalistler, ülkenin “asıl” sahiplerinin kendileri, yani laik ve Atatürkçü vatandaşlar olduğunu iddia edip bazı kesimleri ikincil vatandaş konumunda değerlendirirken, Türkçüler burasının bir Türk yurdu olduğunu savunarak Türk olmayanları ikincil bir statüde konumlandırabiliyorlar. İslamcılar, Türkiye’nin Osmanlı’dan beri bir İslam toprağı olduğundan hareketle müslüman olmayanları, hattâ Sünni olmayanları dahi ancak muti birer tebaa konumunda oldukları sürece makbul görüyorlar.

Devrimci sol örgütler için İslam, ya da genel olarak din, hitap ettikleri halkın bir gerçekliği olup saygı gösterilmesi ve hattâ belli bir seviyeye kadar hakkında malumat sahibi olunması gereken önemli bir kültürel unsur değildi. Aksine, iptidai olanı temsil ediyordu, ancak cahil insanların temayül edeceği bir sığınaktı. O hâlde yapılması gereken, halkın aydınlatılmasıydı; halk aydınlanınca zaten dini bırakacaktı. 12 Eylül sonrasındaki süreçte bu tutumda bir değişiklik oldu; kimi devrimciler Bonapartizm’den kurtulup dini en azından sosyal bir gerçeklik olarak kabul etseler de eski tutumlarının izleri hâlâ sürüyor.

İslami gruplar da benzer şekilde, kendi ahlak ve adalet anlayışlarının aslında sübjektif olduğu gerçeğinin farkında bile olmadan, arkalarına “Tanrısal” bir gücü almanın sarsılmaz özgüveniyle, ülkenin ve hakikatin gerçek sahipleri sıfatıyla, inançsızları ve seküler yaşam tarzını benimsemiş müslümanları ahlaksız, şuursuz ve acınacak bir hâlde gördüler. Onlara çoğulculuğun gerekliliğini öğreten süreç ne acıdır ki 28 Şubat olmuştu. AKP’nin ve tabanının ilk iki hükümet döneminde daha kucaklayıcı olmasında o sürecin etkisi büyüktü. Fakat son zamanlarda yeniden depreşen tekfir edici ve baskıcı İslamcı dil, o dönemdeki çoğulcu tutumun hazmedilmiş bir duruştan ziyade geçici bir ‘idare’ dönemi olduğunu gösteriyor.

Yegâne ve total sahiplik iddiaları hüküm sürdüğü, adalet ve temel insan hakları asgari müştereğinin sağlanmadığı bir hukuki düzen içerisinde, aktörler değişse bile iktidarda temsil gücü bulunmayanlar her zaman mağdur olmaya devam edecektir…

(Bu yazı, 30.04.2015 tarihli Taraf Gazetesinde yayınlanmıştır.)