Tag Archives: Gezi Parkı

GEZİ’YE GİDERKEN

Taksim Gezi Parkı eylemlerini yerinde gözlemlemek ve olaylarla ilgisi olan farklı düşüncelerden gençlerle söyleşiler yapmak üzere yola çıktım. Gerekli formaliteleri hallettikten hemen sonra aceleyle taksi ve tren yolculukları derken nihayet ilk uçağa yetiştim. Manchester’da havaalanı sırasında beklerken kimlerle nasıl görüşeceğimi, ne gibi sorular soracağımı tasarlıyordum. Uçağa girer girmez ilk iş olarak bilgisayarımı açtım ve aklıma gelen mülakat ve anket sorularını yazmaya başladım. Muhataplarımla ilgili kısa kimlik ve özgeçmiş sorularından sonra sıra Gezi Parkı hadiseleriyle ilgili düşüncelerini öğreneceğim sorulara geldi. Sorulardan birini, “Sizce eylemciler başbakandan hangi açı(lar)dan şikâyetçiler?” şeklinde yazdıktan sonra aşağısına istediklerini işaretleyebilecekleri seçenekler yazmaya başladım: “Söylemlerinden, İcraatlarından, Dindar kimliğinden…” Tam o şekilde devam ediyordum ki sol tarafımdan bir ses geldi: “Üslubundan yazın oraya bir de, üslubundan!”

Yanımda oturan hanımefendi İzmirli bir Türk imiş, üç yıldır İngiltere’de muhasebeci olarak çalışıyormuş ve o gün Türkiye’ye tatile gidiyormuş. Bilgisayara yazdıklarım dikkatini çekmiş; kendini tutamayıp bir anda konuya daldığı için özür diledikten sonra fikirlerini, ülke için kaygılarını, hassas davranmayanlara karşı kızgınlıklarını ve daha birçok şeyi anlatmaya başladı. Türkiye’deki olaylar kendisini o kadar germiş ki, neredeyse olayların başından beri gelişmeleri takip edebilmek için sürekli sosyal medyaya bakıyormuş, Türk medyasının sessizlik tercihinden dolayı da CNN ve BBC gibi haber kanallarını takip ediyormuş.

Yolculuğumuzun yarısından fazlasını bu konular hakkında konuşarak geçirdiğimiz hanımefendi kendisini Atatürkçü, hatta Kemalist olarak tanımlıyor, Atatürk’ün ilke ve inkılaplarını benimsediğini söylüyor, ama onların zamana göre yorumlanması gerektiğini savunuyordu. Tam, konuyu Başbakan Erdoğan ile ilgili kızgınlıklarına getirecektim ki, uçak hareket etmeye başladı. “Bak, konuşmaya daldık unutuyordum neredeyse!” diyerek telaşla konuşmamızı kesti, konsantre olmaya çalışarak bir şeyler mırıldanmaya başladı sessizce. Bir dakika sonra konuşmaya devam etmek üzere bana dönünce, “Dua mı okudunuz?” diye sordum. “Tabii! Her uçağa binişimde kesinlikle bazı duaları ve sureleri okurum” dedi ve isimlerini de söyledi: Ayet el-Kürsi, Fatiha, Felak, Nas. “Ha, bir de salavat getiririm kesinlikle; salavat getirmeden ölmek istemem!”

“Kendinizi dindar biri olarak tanımlayabilirsiniz o halde?” diye sordum, “Dışarıdan bakınca öyle görünmüyorum, değil mi?” dedi gülerek. Sonra da bazı insanların dindarlığı başörtüsü gibi şekillere ve sembollere indirgemesinden ne kadar rahatsız olduğunu anlattıktan sonra kendisinin anladığı dindarlık tarifini yaparak cevabını verdi: “Dindarlık eğer Allah’a inanmaksa, ona karşı vazifelerini yerine getirmeye çalışmaksa o zaman ben dindarım. Ama bunlar şekilsel vazifelerle birlikte daha çok da ahlaki vazifelerdir, yalan söylememek gibi.”

Başörtüsünün dinin bir emri olduğunu kabul etse de onun başka ahlaki vazifelerin önüne konması ve onun üzerinden de insanların dindar olup olmadıklarına dair yargılarda bulunulmasını eleştirdi, örnek olarak da kendisini verdi, ibadet hayatını övünür gibi anlatmaktan çekinen mahcup bir edayla: “Mesela bana bakan bazıları dindar olmadığımı düşünürler belki ama ben hacca bile gittim; oruçlarımı iş şartlarım ağırlaşana kadar tamamen tutardım, şimdi ancak yarısını tutabiliyorum ve namazlarımı da her gün mümkün olduğunca kılmaya çalışıyorum.” Toplumdaki önyargılardan yakındı biraz. Atatürkçü olanların din karşıtıymış gibi, dindarların da hep geri kafalıymış gibi düşünüldüğünden, toplumu zaafa uğratan önyargıların zararlarından bahsetti: “Ben kesinlikle eminim ki hemen hemen bütün Atatürkçülerin dine sevgisi ve saygısı vardır; hepsi de dindardır. En azından tanıdıklarımı göz önünde bulundurarak bunu söyleyebilirim. Ama diğerlerininki gibi dindarlık değil.”

Önemli bir konuya temas etmişti; aslında Türkiye toplumunda seküler olarak bilinen kesim de kendisini, kendi anladığı ve yorumladığı anlamda dindar olarak tanımlamaktan çekinmiyordu, ama diğer dindar olarak bilinen, özellikle de dini gruplarla ilişkisi olanlara göre farklı anlayışları olmalıydı, ki bu farklı yorumlayışların hayata yansımaları da bariz şekilde farklıydı. Kendi gördüğü kadarıyla bu farklılıktan bahsetmesini rica ettim: “Mesela bir akrabamız var, bir ara bir tarikatın programlarına katılmaya başlamış. Oraya gitmeye başladıktan sonra ilginç değişiklikler oldu kızda; başını kapattığı gibi yüzünü de kapatmaya başladı, erkek kardeşiyle bile aynı odada kalmayı uygun görmedi, evlerine misafirler geldiği zaman artık haremlik-selamlık uygulamaya başladı. Tamam, dinin bazı kuralları olabilir ama onların hayatın yeni şartlarına göre yeniden yorumlanması ve modernize edilmesi gerekiyor.” Dinin formlarından ziyade özünün anlaşılması gerektiğini düşünüyordu: “Örneğin biz küçükken Kur’an duvara yüksek bir yere, bir mahfaza içinde saklanır, kesinlikle dokundurulmazdı bile, günah diye! Halbuki onun içinde neler söylendiğini bilmek, onu hayata geçirmek gerekmez mi? O düşüncelerin yanlış olduğunu fark ettikten sonra Kur’an’ın mealini üç defa okudum, çok istifade ettim.” Dindarlar olarak bilinen insanların hepsinin öyle olmadığını onların içinde de aynı şekilde dinin özünün anlamaya çalışanların, şekilcilikten uzak olanların çok olduğunu konuştuktan sonra ülkenin bu konudaki eksikliğine işaret etti: “Aydın, geniş görüşlü din adamlarına ve din alimlerine çok ihtiyacımız var!”

Seçimlerde genellikle CHP’yi, son seçimde de MHP’yi desteklemiş olan Atatürkçü hanımefendi, Gezi Parkı eylemlerini uzaktan destekliyordu. Siyasi anlamda seküler, özel hayatında dindar olan öyle birinin bu eylemlere neden destek olduğu önemli bir konuydu. “Sizce asıl şikâyetçi olunan kim tam olarak? Erdoğan’ın kendisi mi, AKP veya hükümet mi, yoksa topyekun dindarlar mı?” diye sordum, hiç düşünmeden, “Erdoğan’ın üslubu!” dedi. Konunun dindarlar ve din ile hiçbir ilgisi olmadığını, kendisinin de dindar olduğunu hatırlattıktan sonra Gezi eylemlerinden bahsetti. Bizzat Taksim’e gidip eyleme katılan arkadaşlarından ve haberlerden öğrendiği kadarıyla hadiseyi özetledi: “Olayın başlangıcında eylemcilerin şiddetle hiçbir alakaları olmamasına rağmen polis aşırı güç kullandı, olay büyüdü. Tam o zamanda hükümetin erken davranıp yapıcı bir şekilde cevap vermemesi, aksine, kutuplaştırıcı ve ayrımcı ifadeler kullanması gerilimi tırmandırdı. Başbakan da kucaklayıcı değil, rencide edici bir tarz takındı. Üstelik ülkesinde bu kadar gerilimli ve sorunlu bir ortam varken bırakıp Afrika gezisine çıkması, halkını umursamadığı izlenimini uyandırdı; o gezileri iptal edip sorunu çözmeye çalışması gerekirdi! Artık eylemlerde birinci şikâyet konusu Başbakanın tarzı oldu, bir de hükümet olarak aldıkları, insanların özel hayatına müdahale olabilecek kararlar…”

Özel hayata müdahaleye örnek olarak, kısa bir süre önce Türk Hava Yolları şirketinin hosteslerin kıyafetlerini düzenleyen ve kırmızı ruj kullanmalarını yasaklayan kurallarını hatırlattı. Daha sonra, çok yakın zamanda Mecliste kabul edilen alkol düzenlemesinden bahsederek önemli bir noktaya temas etti: “Ben de alkolün çok tüketildiği bir toplum istemem. Ben de çocuğumun alkolik olmasını istemem. Ben de çocuğumun dindar olmasını isterim. Ama bu konularda sen söz söyleyemezsin ki! O herkesin özel hayatı, herkesin kendi vereceği bir karar. Ben de aynı şeyleri istiyor olmama rağmen bunları onun tepeden bir üslupla ve bizim kararlarımıza saygı göstermeden konuşması çok rahatsız ediyor! Zaten elinde yetkin ve gücün varken neden kutuplaştırıcı, dışlayıcı bir dil kullanıyor? Yoksa Başbakanımızın ülke için çok çalıştığının, güzel şeyler yaptığının farkındayız elbette. Ekonomiyi çok güzel bir yere getirdi, Avrupa Birliği sürecini iyi yönetti, turizmi geliştirdi vs.”

“Sizce Başbakan İslamcı mı?” diye sordum. Öncelikle İslamcılık denen şeyin ne olduğunu sordu. Ben de kendisinin anladığı anlamı merak ettiğimi söyledim. Şöyle dedi: “İslamcılık şeriatı getirmeye çalışmak demek ise, Başbakanın öyle bir şey düşündüğünü düşünmek bile istemiyorum. Ama dinin sosyal ve güncel hayatta etkisinin artmasını isteyen bir tavrı ve politikası var. Dinin insanların hayatında çok büyük bir yer kaplamasını istiyor; ama bunu onun değil insanların istemesi lazım!” Gezi eylemlerinin özünde bir laikçi-dindar çatışmasının olup olmadığını sorduğumda ise cevabı gayet net idi: “Kesinlikle hayır! Öyle bir şey olsa ülke yıkılırdı!”

Son olarak, ülkede her şeyin normale dönmesi için ne gerektiğine dair fikirlerini merak ettiğimi söyledim, o da açık yüreklilikle düşündüklerini söyledi: “Başbakanın bütün insanları kucaklaması, özür dilemeyi gururuna yediremiyorsa bile ılımlı bir üslup kullanması, her konuda yorum yapmaması, kabinesindeki insanlara ve belediye başkanlarına söz hakkı vermesi gerekiyor. Gezi parkıyla ilgili bunca tepkiye rağmen projesinde ısrar etmek yerine eylemcilerle bir araya gelerek çözüm bulmaya çalışmasını. Hükümetin kesinlikle iyi bir halkla ilişkiler çalışmaları yok. Projelerini iyi tanıtmak ve insanlarla paylaşmak, fikir alışverişi yapmak, mutabakata varması gerekiyor; özellikle de Taksim gibi çok merkezi, önemli bir yer söz konusuysa! Kadir Topbaş’ı severim genel olarak. Daha ikinci günde özür diledi, projeyi iyi anlatamadığına dair özeleştiri yaptı, kendince dersler çıkardı. Abdullah Gül de öyle…”

Hiç ummadığım bir zaman ve şekilde tanıştığım hanımefendiyle uçak yolculuğunun geriye kalan kısmında İngiltere’den, genel olarak Türkiye’den ve İzmir’de bahisler açtık, yolculuğumuz gayet güzel noktalandı. Havaalanında vedalaştıktan sonra aklımda devamlı bu uçak yolculuğundan kalan cümleler geçiyor, neyi niçin söylemiş olabileceğini düşünüyor, analizler yapıyor ve İstanbul’da yapacağım araştırmanın içeriğine dair planlar yapıyordum.

Taksiyle Avcılar’a geçtim, ellerimde valizim ve çantamla ana caddelerden birinde yürürken gecenin on birinde merkezi bir yere toplanmış büyük bir kalabalığa rastladım. Bazılarının ellerinde Türkiye bayrakları, bazılarında mum, bazılarında da kaşık ve tabak gibi mutfak eşyaları. Türkiye laikliğinin sembollerinden biri haline gelmiş olan 10. Yıl Marşı’nı okuyorlardı büyük bir coşkuyla. Yaşları 18-25 aralığında görünen yaklaşık yüz kişilik bu genç grubun haricinde, yine ellerinde bayrakları ve mutfak eşyalarıyla etrafta onları destekler şekilde görünen aileler de vardı. Müziklere tempo tutuyorlar, gençlerin coşkusuyla onlar da coşuyordu. Biraz hüzünlü, biraz sevinçli bir coşkuydu yüzlerinde görünen. Bana en yakın olan aileye doğru ilerledim. Lise yaşlarında iki kızı olan bir aileydi. Bir kız kalabalığı telefonunun videosuna kaydediyor, diğer kız elindeki iki kaşığı müziğin ritmine göre birbirine vurarak gruba katılıyordu. Tesettürlü kimsenin olmadığı bu ailenin reisinin yanına yaklaştım, cevabını zaten bildiğim soruyu onun hangi şekilde ifadelendireceğini merak ederek, “Abi nedir bu hareketliliğin sebebi? Bunca insan bu saatte neden toplandı?” diye sordum, “Gezi Parkı’ndan dolayı; bir de Erdoğan’ın istifası için” dedi. “Neden istifa etsin ki, onu gerektirecek bir yanlışı var mı sizce?” diye sordum. “Tabii ki! Çok otoriterleşti; her şeye kendisi karar veriyor, her şeyin kendi istediği şekilde olmasını istiyor. Bakanları, belediye başkanını dahi konuşturmuyor. Bundan çok rahatsızız!” Peki bunun din ile bir ilgisi var mı sizce? Yani bu tepkiler, protestolar dine veya Başbakanın dindar kimliğine karşı olabilir mi?” dedim. Bunun sorulmasına bile çok şaşırdığı belliydi, hiç beklemeden cevabını verdi: “Olur mu hiç?! Burada kimsenin din ile ilgili bir sorunu yok. Bu kalabalığın içinde AKP’liler de var, MHP’liler, CHP’liler, hatta hiçbir partiyle ilgisi olmayanlar da var. Tek sorun, başbakanın otoriterleşmesi.”

Bu sürpriz kalabalıktan da ayrıldıktan sonra internet kullanabileceğim bir kafe buldum kendime. Gecenin yarısında, hemen bir sonraki günden itibaren röportaj yapabileceğim birkaç kişiyle anlaştım, bana Gezi Parkı’nı gezdirip tanıtacak bir arkadaşla randevulaştım, sorularımı hazırladım, araştırma planımı netleştirdim, ses kayıt cihazımla fotoğraf makinemi kontrol ettim ve kalacağım yerin yolunu tuttum. Dinlenip erkenden yola çıkmalıydım; çünkü görecek, öğrenecek ve anlatacak şeyler beni bekliyordu…

TÜRKİYE’NİN DEMOKRASİ SINAVI: TAKSİM

Taksim Gezi Parkı’nın bulunduğu alanın yeniden düzenlenmesi çalışmaları kapsamında oradaki ağaçların kaldırılarak yerine 1780’de inşa edilip 1940’ta yıkılan Topçu Kışlası’na benzeyen yeni bir binanın yapılması ve onun içine de bir alışveriş merkezinin konumlandırılması projesi, bazı vatandaşlar tarafından protesto edildi.

Olayın kabaca iki tarafı var gibi görünüyordu: bu projeyi yapan ve gerekli resmi süreçlerden geçirdikten sonra faaliyete sokmak isteyen hükümet, ve Taksim civarındaki çok az sayıdaki yeşil alandan biri olan Gezi Parkı’nın olduğu gibi durmasını isteyen, orada bir alışveriş merkezine de ihtiyacın olmadığını savunan bazı vatandaşlar.

Hükümet bu sürecin herhangi bir yerinde hukuki açıdan bir yanlış içerisinde görünmüyor. Ülkenin siyasi ve hukuki şartları ne ise ona uygun hareket etmek suretiyle doğruluğuna ve faydasına inandığı projesini hayata geçirmeye çalışıyor.

Protestocular da hukuki bir yanlış içerisinde görünmüyorlar; demokrasinin gerektirdiği şekil ve üslup içinde, şiddete başvurmadan, herhangi bir usulsüzlük yapmadan itirazlarını dile getiriyorlar. Hatta sürecin başından beri yaptıkları itirazların cevapsız kaldığını gördükleri için parkın yıkım aşamasında son bir çare olarak oraya gidip yıkımı kendi ‘imkânsızlıkları’ içinde engellemeye çalışıyorlar.

Peki iki taraf da teknik açıdan bir yanlışlık içinde değilse sorun nedir, nerededir ve neden ortada kanların döküldüğü, İstiklal Caddesi’nin biber gazı mermilerinin atıklarından geçilmediği, Başbakan Erdoğan’ın özellikle de yabancı basında “İslamcı” ve “otoriter” gibi sıfatlarla anılmasına neden olan bir durum ortaya çıkmıştır? Yaşanan olayın sebepleri ve sonuçları farklı kesimlerce farklı biçimlerde yorumlandı. Olayın asıl failleri olarak dış mihraklardan Ergenekon örgütüne, ulusalcılardan tarafsız vatandaşlara, bazı sivil toplum kuruluşlarından Cumhuriyet Halk Partisi’ne, çeşitli isimler ve gruplar zikredildi.

Bu süreçte özellikle AKP’nin tabanının önemli bir kesimi olan dini cemaatler sessiz kalmayı tercih etti, Milliyetçi Hareket Partisi’nden ve tabanından da pek belirgin bir taraf olma ve tepki gösterme sesi yükselmedi. CHP’den çeşitli sol fraksiyonlara kadar seküler kesimin varlığı gayet belirgin olmakla birlikte, protestocular arasında önemli sayıda bir dindar kitle de mevcuttu. Başörtülü kadınlar, dindar kimliği belli olan yazarlar, akademisyenler de gerek sadece katılımcı olarak, gerekse aktivist olarak Taksim’de varlık gösterdiler. Yurt içi ve yurt dışında bulunan hatırı sayılır orandaki bir kesim ise sosyal medya aracılığıyla Gezi Parkı protestocularına desteklerini günlerce sergilediler.

Olayın başlangıcı ve süreci gayet olağan ve meşru iken sorunları tetikleyen unsur, bazı polislerin protestoculara biber gazıyla müdahalede bulunması, bazılarına dayak atması ve başka şekillerde şiddet kullanması, göstericilerin gecelemek için kurdukları çadırlarını yıkıp dağıtması oldu. Bunların üzerine halkın gösterdiği tepki, polisin, dolayısıyla ‘devletin’ beklemediği şekilde büyük oldu ve tahmin edemeyeceği derecede her tarafa yayılmaya başladı. Medya her ne kadar sessiz kalmayı ‘tercih’ etmiş olsa da, bu olayda sosyal medya Türkiye tarihinde ilk defa bu kadar etkili bir şekilde, adeta Mısır’daki Tahrir Meydanı olaylarındakini andıracak mahiyette rol oynadı; bu benzerlikten dolayı Taksim’in Tahrir olup olmayacağı tartışmaları dahi yapıldı.

Sosyal medya aracılığıyla yayılan haberler tepkilerin dalga dalga yayılmasını sağladı ve böylece İstanbul’un diğer semtlerinden Taksim’e akın etmeler, Eskişehir ve Ankara gibi diğer şehirlerde, hatta Avrupa’nın Londra ve Amsterdam gibi başkentlerinde de Taksim’dekilere destek amaçlı organize edilen gösteriler başladı.

İstanbul’da ve ülkenin hemen her ilinde kurdukları yüzlerce parka ve yeşil alanlara rağmen Gezi Parkı’ndaki görece ‘basit’ değişiklikten dolayı kendilerine gösterilen bu beklenmedik ve aşırı tepkiyi muhtemelen anlamlandıramayan hükümet, çoğu zaman olduğu gibi polis yoluyla tepkileri bastırmayı ve göstericileri dağıtmaya çalışmayı tercih etti. Ama her zamankinin tersine, bunda hadise bir kısım marjinal sol grupların şiddete de meylederek yaptıkları bir gösteriden ziyade içinde gerçek anlamda toplumsal desteğin ve dayanışmanın olduğu bir büyük tepkiye dönüştü. Olay öyle bir hale geldi ki, Türkiye medyasının hangi sebeple olduğu anlaşılamayan sessizliğinin aksine Avrupa ve Amerika medyası hadiseyi hükümetin hiç de memnun olmayacağı bir halde sundu ve Batı’da, İslami değerleri baskıyla topluma benimsetmeye çalışan bir İslamcı başbakan imajını pekiştirdi.

Protestoların dördüncü gününde, o zamana kadar sessizliklerini muhafaza eden ve hiç görünmeyen devlet yetkilileri, nihayet görünmeye ve açıklamalar yapmaya başladılar. Yazarların ve sanatçıların meydana giderek, köşe yazıları ve başbakana açık mektuplar yazmak suretiyle yaptıkları sağduyu çağrılarının da etkisiyle olsa gerek, cumhurbaşkanı hükümete ve göstericilere itidalli hareket etme çağrısında bulundu, başbakan polisin aşırı güç kullanımında bulunduğunu kabul ederek meydandan çekilmeleri kararı aldı, belediye başkanı da kendilerinden kaynaklanan yanlışlardan dolayı özür diledi ve halka rağmen bir şey yapılamayacağını anladıklarını dile getirdi.

O günden itibaren bir taraftan genel olarak bir sakinleşme gözlenmekle birlikte, diğer taraftan protestolar da yavaş yavaş el değiştirmeye başladı. O zamana kadar dile getirilen sorunlar, Taksim’deki yeşil alanın korunması, AKP’nin otoriterleşmesi, bazı kanunları herkesin mutabık kaldığı bir yolla yürürlüğe koymak yerine kendi aldığı oy oranına ve milletvekili sayısına güvenerek adeta “dayatma” yoluna gitmesi, ve kendisi gibi düşünmeyen insanların ve grupların hassasiyetlerini dikkate almaması idi. Üstelik şiddete başvurmama konusunda, herhangi bir yanlış yapmama, her görüşten insanla dayanışma içinde bulunma konusunda ve olayın herhangi bir partinin siyasi malzemesi haline gelmemesi konusunda çok hassas davranıldı ve bu hassasiyet sosyal medya, özellikle de Twitter aracılığıyla devamlı yayıldı.

Bütün bunlarla birlikte, dördüncü günden itibaren başlayan sakinleşme sürecinde şiddet yanlısı aşırı sol gruplar ve AKP’nin dindar kimliğine ve kendisine baştan karşı ulusalcı gruplar başta olmak üzere bazı gruplar, protestoların seyrini, şeklini ve amacını değiştirmeye başladılar. 2007’de Abdullah Gül’ün cumhurbaşkanı adayı olması üzerine, Milli Görüş kökenli dindar birinin cumhurbaşkanı olmasına karşı düzenlenen ve CHP, Atatürkçü dernekler ve ulusalcı gruplar tarafından organize edilen “Cumhuriyet Mitingleri”ne benzer bir ortam oluşturuldu; üstelik aşırı sol grupların şiddet gösterileri de üstüne eklenince hadisenin seyri oldukça değişti. Her ne kadar başlangıçtaki niyeti ve üslubu muhafaza edenler olsa da, artık kimin ne amaçla ne yaptığı sorusunun cevabı tamamen belirsiz duruma düştü ve böylece Türkiye’de eskiden beri var olup zaman zaman tansiyonu yükselen dindar-seküler, İslamcı-laikçi, ve özgürlükçü-darbeci kutuplaşmaları tekrar ortaya çıktı ve uzun süre sessiz kalan dini gruplar “saflarını” seçti. Artık bütün bu gürültünün asıl çıkma sebebi “belli” idi, Erdoğan’ın bazı tavır ve kararları eleştirilse bile her şeye rağmen “diğerlerine” fırsat verilmemeliydi, hal gösteriyordu ki darbeciler her an tekrar ortaya çıkabilirdi. Diğer taraftan seküler veya daha başka bir ifadeyle “laikçi” kesim de bu hareketlenmeyi fırsat bilerek, ‘hazır ayaklanmışken’ protestoları bitirmeme, dindarları olmasa da iktidardaki “dincileri,” dolayısıyla AKP’yi “devirme” konusunda kararlı görünüyorlar, kendilerine en yakın destekçi olarak da Avrupa medyasını görüyorlar, “dertlerini” onlara anlatıyorlardı…

Hadisenin arka planında yatan diğer bazı faktörlerin olma ihtimalini de yok saymamakla birlikte daha çok sosyolojik sebeplerin ve şu soruların cevabının bulunmasının acil olduğunu düşünüyorum: Ülkede kesilen onca başka ağaç ve yıkılan onca park, yapılan onca alışveriş merkezi varken Gezi Parkı neden böyle büyük bir tepkiye neden oldu? Hükümet yaptığı hemen her şeyi usulünce, yani demokrasinin ve hukukun gerektirdiği şekilde yapıyor olmasına rağmen neden böyle bir tepkiyle karşılaştı? Hükümet, elinde zaten güç olduğu halde ve istediğini yapacak sayıda bir seçmen desteğine sahip olduğu halde neden uzlaşma yolunu değil de protestoculara biber gazı gibi şiddet yoluyla mukabelede bulunmayı tercih ediyor, sonrasında da özür dilemekte ve geri adım atmakta zorlanıyor? Her kazandığı seçim sonrasında yaptığı “balkon konuşmaları” ile hemen her kesimin gönlünü kazanan, sadece kendisini destekleyenlerin değil, desteklemeyenlerin de başbakanı olduğunu vurgulayan, farklılıklara ve kendisi gibi düşünmeyenlerin hassasiyetlerine saygılı olacağının altını çizen, özgürlükçü, ilerlemeci ve kucaklayıcı demeçler veren başbakan, daha sonraki söylemlerinde ve uygulamalarında neden aynı üslubu devam ettirmiyor? Hükümetin zaman zaman sergilediği otoriter ve dayatmacı tarzından rahatsız olan önemli sayıdaki dindar nüfusun da varlığına rağmen anketler neden yakın vadede oy kaybı yaşamayacağını gösteriyor?

Yaşam tarzına müdahale

Yaklaşık olarak Osmanlı zamanındaki Tanzimat’tan itibaren başlayan süreçte Türkiye içinde, özellikle elit tabaka arasında yaşanan, ayrı bir tür ‘iktidar’ mücadelesi süregeldi hep. Özellikle sosyal ve kültürel alanda mücadelesi verilen bu kutuplaşmanın bir tarafında Batıcılar, yani seküler hayat tarzını benimseyenlere dinin siyasetten, eğitimden, hukuktan ve diğer kamusal mekanlardan uzaklaştırılmasını isteyen, Aydınlanma ideolojisini benimseyerek bilimin ışığında ve Batı medeniyetinin rehberliğinde ilerlemenin en iyi yol olduğuna inanan, çoğunluğu müslüman olan Türkiye vatandaşları oldu. “Laikçi” olarak da adlandırılan bu kesim dinin kendisine karşı değil, inanç ve ibadet alanından çıkarak diğer alanları etkisi altına almasına karşı oldular genellikle; aralarında kendilerini dindar olarak tarif eden, namaz kılan, hac veya umreye gidenler de az değildir zira. Mustafa Kemal Atatürk’ün yeni Türkiye Cumhuriyeti’ni kurması ve daha sonra yaptığı reformlarıyla tarihlerinin en büyük iktidar günlerini yasayan bu kesim için özellikle o donemdeki uygulamalar kendi hayat tarzlarının kalıcı ölçüleri oldu ve şapkasından giyim kuşamına, marşından resmi tatillerine, Atatürk’ün getirdiği hemen her yenilik onlar için sembolik bir önem taşıdı. Senarist ve oyuncu Gülse Birsel bir yazısında bu durumu açıkça ifade etti:

“Tek manevi değerimiz İslam değil, anlamak istemiyorsunuz! İslam’ın yanında, cumhuriyet de, TC ibaresi de, mili bayramlar da, Atatürk de, yaşam tarzlarımız da, hatta sadece anayasal bir ilke gibi görünen laiklik bile bu milletin çoğunluğunun manevi değeridir! Bunlar soyut veya tarihi kavramlar/kişiler değil, ırkçı-ayırımcı dogmalar değil, bilakis birliğin, özgürlüğün, ümmet değil millet olmanın, birey olmanın, insan olarak değerli hale gelmenin, hukukun, adaletin, hayatını istediği tarzda yaşamanın, kadın haklarının, eşitliğin, pozitif bilimin, aydınlığın sembolü haline gelmiştir! ‘Laiklik’ ben trafikte biriyle kavga etsem, sadece o beş vakit namaz kılıyor ben kılmıyorum diye hakimin onu haklı bulmamasının garantisidir mesela! Sosyolojik, ideolojik değil; gerçek, çok hayata dair, gelecek umutlarına dair, çok ‘kalbi duygular’dır artık bu kavramlar!”

Kutuplaşmanın diğer tarafında İslamcılar, yani dinin emirlerini hayatlarının her alanına hakim kılmak isteyen dindar müslümanlar var oldu. Laikçilerin genelde “dinci” olarak isimlendirdikleri bu grup içinde, diğer grupta olduğundan daha büyük bir çeşitlilik mevcut. Ülkenin her alanında dini değerlerin ve kuralların hakim olmasını savunan ve bu İslamlaşmanın başta siyaset yoluyla mümkün olduğunu savunan siyasal İslamcılar en göze çarpan ve laikçilerin açıkça mücadele ettiği grup oldu. 1979’da gerçekleşen İran devriminin aynısını Türkiye’de de uygulamak isteyen bazı radikal grupları saymazsak, siyasal İslamcıların en öne çıkan örneği, Necmettin Erbakan ve onun 1969’da kurduğu Milli Görüş hareketi oldu. Ülke içinde ve Avrupa ülkelerinde büyük bir organizasyon örneği sergileyen bu hareketin, Türkiye vatandaşlarının dindarlıkları ve siyaset algıları üzerinde, özellikle de 1990lı yıllarda önemli derecede bir etkisi oldu. Laik Türkiye Cumhuriyeti ile siyaset zemininde bir hak arama mücadelesi veren Erbakan’ın partileri defalarca kapatılmış olsa da, kendisi siyasetten süreli uzaklaştırılmak gibi çeşitli şekillerde cezalandırılmış, hatta 1997’de bir post modern darbeye maruz kalarak başbakanlıktan uzaklaştırılmış olsa da meşru siyaset zemininden başka bir yol tercih etmedi ve denebilir ki belli derecede ve alanlarda baskıya maruz kalan dindarların radikalleşmemesi ve meşru alanda kalmasına büyük bir katkısı oldu. Bununla birlikte, 28 Şubat 1997 darbesinin ardından yaşanan süreçte dini sembollere, çalışmalara ve hareketlere uygulanan yoğun baskı döneminde Erbakan’ın beş yıllık siyasetten uzaklaştırılması kararından sonra Refah Partisi 1998’de Anayasa mahkemesi kararıyla kapatıldı ve yerine kurulan Fazilet Partisi’nde yaşanan “Gelenekçiler – Yenilikçiler” ayrışmasından sonra Abdullah Gül, R. Tayyip Erdoğan ve Bülent Arınç, yenilikçi grubun öncüleri olarak ayrılıp kendi partileri olan AKP’yi 2001 yılında kurdular. Sonrasında ise katıldıkları üç secimde de oylarını devamlı artırarak (2002’de %34, 2007’de %46, ve 2011’de %49 ile) tek başlarına iktidar oldular.

Cumhuriyetin başından beri hayat tarzlarına müdahale edilen, medrese, tekke ve zaviye gibi kurumları kapatılan, başörtüsü ve sakal gibi kılık-kıyafetleri kamu kurumlarında yasaklanan, kültürel-sanatsal eserlerde hor görülen ve gösterilen, dini gruplarının aktiviteleri yasaklandığı için yeraltına itilen ve çalışmalarını gizlice yapmak zorunda kalan, çok çeşitli şekillerde haksızlıklara maruz bırakılan İslamcılar veya dindarların, cumhuriyet tarihinde rahatladıkları özellikle üç dönem oldu: Adnan Menderes, Turgut Özal ve son on bir yıldır iktidarda olan R. Tayyip Erdoğan dönemleri. Bu üç lider arasında Milli Görüşçü geçmişinden, söylem ve faaliyetlerinden dolayı dindar kimliğini ve din ile ilgili politikalarını en belirgin bir şekilde gösteren, Erdoğan oldu. Erdoğan’ın iktidara gelmesinden itibaren yaşanan süreçte genel olarak dindarlar çok sevinirken ve rahatlarken laikçiler hep bir endişe içinde oldular: Erdoğan’ın kazandığı o kadar büyük oy oranıyla birlikte rövanş alma psikolojisine gireceği ve kendilerinin yaşam tarzlarına müdahale edileceği endişesi.

Böyle bir psikolojik ortamda siyaset yapan Erdoğan’ın üzerinde büyük bir yük var olageldi: Bir taraftan devletin din ve dindarlar ile ilgili on yıllardır izlediği politikalarını zaman içinde değiştirerek, gereken özgürlükleri sağlayarak devlet ile dindarların ilişkilerini normalleştirmeye çalışma, ama aynı zamanda da seküler kesimin “acaba Şeriat mı getirilecek, acaba giyim-kuşam rahatlığımız, içki içme özgürlüğümüz, kısacası istediğimiz yaşam tarzımızı sürdürme hakkımız elimizden mi alınacak?” endişelerini de giderme sorumluluğu. Erdoğan eğer iktidara gelmeden önce bizzat ifade ettiği gibi “Milli Görüş gömleğini,” dolayısıyla siyasal İslamcı kimliğini gerçekten çıkardı ise ve İslami bir devletten ziyade “ileri demokrasinin” hakim olduğu bir devlet idealini taşıyor ise, söz konusu sorumluluk her zaman dikkat etmesi gereken ve kendisi gibi düşünmeyen herkesin de dikkatle kontrol ettiği, toplumsal barışın gerçek anlamda tesis edileceği zamana kadar da etmeye devam edeceği bir ödev.

Türkiye demokrasisinin ergenlik dönemi

Hükümet hiç ummadığı bir konu üzerine, ummadığı çapta ve kararlılıkta bir tepkiyle karşılaştı. Erdoğan, karşı karşıya geldiği bu tabloyu tam olarak anlamlandıramamış olacak ki, olayların failleri olarak ana muhalefet partisi CHP’yi ve “aşırı uçları” işaret etti, “ne yapılmadı ki bu ülkede böyle bir adım atılıyor veya bunlar yapılıyor?” diye sordu ve sonra da eğitimde Cumhuriyet tarihinde atılmamış adımları attığından, kendi döneminde kurulan üniversitelerden, açılan dersliklerden vs. bahsetti. Bunları tartıştığı Reuters muhabirinin Erdoğan’ın sorduğu sorulara tam olarak somut cevaplar verememesi de gösteriyordu ki sorun hukuktan ve devlet işleyişinden daha ziyade üslupta idi. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün isabetle dediği gibi, “demokrasi demek sadece seçim demek değildi” ve mümkün olduğunca toplumun geniş kitlelerinin rızasını almak, özellikle de Türkiye gibi seküler bir ülkede, dindar bir hükümet olarak zorunlu idi.

Yaşanan bu kriz ve kriz sürecinde başbakanın takındığı tavrı, ortalama bir Türk ailesinin bazı muhafazakar ve otoriter babalarıyla onların ergenliğe girmiş oğulları arasında yaşanan çatışmaya benzetenler oldu. Bir önceki neslin bazı muhafazakar ve otoriter aile reisleri için evde kendilerinin üzerindeki en önemli görev temelde şu konulardır: Eş ve çocuklarının rızkını temin etmek, çocukların eğitimleri için gereken ekonomik desteği sağlamak, ve aileyi dışarıdaki her türlü tehlikeye karşı korumak. Bu görevleri yerine getiren aile reisi karşılığında itirazsız saygı bekler, gerektiğinde itaat bekler, diğer aile bireyleri adına kararlar alabilir, kendisinin benimsediği yaşam tarzının dışına çıkmayı ima dahi eden hareketlerden uzak durulmasını arzu eder. Çocuklarını sevse ve onlar için gerektiğinde canını verse, gelecekleri için aç-susuz kalmayı göze alsa bile onların kişiliklerine saygısı tam değildir. İtiraz ve itaatsizlik kokusu aldığı herhangi bir tartışmada ailesi için yaptığı fedakarlıkları sayar, kendisine yeterince saygı gösterilmediğini savunur, arka arkaya kendince mantıklı deliller sunar, kızar, bazen de küser. Çatışmalar, delikanlının başka her şeyden daha çok kişiliğine ve fikirlerine saygı beklediği ergenlik döneminde başlar, eğer üniversite eğitimi aldıysa veya kendi kişisel saygınlığını korumayı, haklarını istemeyi bir şekilde öğrendiyse ve yeterince cesareti varsa söz konusu çatışmalar, babanın biraz geri adım atıp muhatabının düşünce ve tercihlerine saygılı olmayı kabul edeceği zamana kadar sürer. Bu kriz sürecinin çok çeşitli sonuçları olur. Bu sonuçlar babanın krizi yönetme isteğine, becerisine ve şekline göre değişir. Çok ironik bir durumdur: baba çocuğunun eğitim alması için her türlü fedakarlığa katlanarak imkânı elverdiğince en iyi okullara gönderir, çocuk ise tam da o eğitimin sonucunda babasının karşısında bir birey olmayı öğrenir ve, deyim yerindeyse, bağımsızlığını ilan eder.

Benzetmeyi yapanlara göre, Türkiye’deki durum da buna çok benzemektedir. Cumhuriyetin doksan yıllık tarihinde halkın demokrasi ve hukuk bilinci, eğitim seviyesi ve ekonomik seviyesi doğal olarak değişmiş, şehirleşme gibi faktörlerle aile ve sosyal hayatlarında önemli değişiklikler yaşanmaya başlamış ve neticede bütün bu gelişmeler devlet ve toplum ilişkilerini her dönemde farklı bir hale getirmiştir. Örneğin 1925’te kabul edilen Şapka ve Kıyafet Devrimi, halkın kılık ve kıyafetlerinin Batı ülkelerindeki normlara uyumlu hale getirilmesini sağlamak üzere yürürlüğe geçirilmiş, bu kanuna göre bazı kıyafetler zorunlu hale getirilirken belirli bazı kıyafetler de yasaklanmış, bu emir ve yasakların protesto edildiği çeşitli illerde sıkıyönetim ilan edilmiş, bazı göstericiler ise İstiklal mahkemesinde ağır şekilde yargılanmıştır. Halk adına kararlar verip onların günlük yaşantılarına dahi müdahale etme durumunun yakın zamanlara kadar süren ve hala devam eden başka meşhur örneği, üniversitelerde ve kamusal mekanlarda kadınların başörtüsü giymesinin yasaklanması ve hatta ortada yazılı bir kuralın olmadığı durumlarda da zorla engellenmesidir.

Bu gibi özgürlük ve insan hakları açısından sorunlu devlet tutumlarına karşı halkın gösterdiği tepkiler zamanın şartlarına ve mağdurların siyasi düşüncelerine göre hep değişiklik arz etti; ama özellikle son on yıl, Cumhuriyet tarihinde halkın hassasiyetlerinin daha da arttığı, insan canının ve hakkının daha da kıymetli görüldüğü, bireysel özgürlükler ve başkalarının sınırlarına riayet etme konularındaki bilinç seviyesinin daha da yükseldiği bir dönem oldu. Türkiye nüfusunun eğitim ve ekonomik seviyesinin de oldukça yukarı çıktığı bu dönemde halkın birbiriyle ve devlet ile ilişkisinde de gözle görülür bir değişiklik meydana geldi. Her ne kadar bazı gruplar ve bireyler kendi siyasi ve dünya görüşündeki gruplardan dışarı çıkmasa da, farklı görüşleri benimseyen, değişik sosyal ve dini gruplara ait gençler, bir önceki nesle kıyasla çok daha fazla bir araya gelmeye, birbirlerinin fikirlerini öğrenip tartışmaya başladılar. Bir zamana kadar devletle ilişkileri problemli olan gruplar, örneğin Kürt hareketleri, İslami hareketler ve Alevi cemaatleri, daha önce çoğunlukla sadece kendi haklarını savunur ve mağduriyetlerini dile getirirlerken, özellikle son on yıl içerisinde diğerlerinin haklarını da aynı şekilde savunmaya başladılar.

Artık 2010lu yıllara girildiğinde Türkiye toplumunun, özellikle de gençlerin talep ve ihtiyaçları Cumhuriyetin başlangıcı bir yana, daha on yıl önceki taleplerden ve ihtiyaçlardan dahi oldukça farklı bir hale geldi. Bu konuda öne çıkan başlıca faktörler olarak internet ve sosyal medyanın yaygın kullanımı yoluyla ‘diğerlerinden’ ve dünyadan haberdar olmak, özellikle Batı dünyasındaki gelişmeleri daha yakından takip edebilmek, kişi başına düşen milli gelirin yükselmesi, ailelerdeki bireylerin, özellikle de ebeveynlerin eğitim seviyesinin yüksek olması, okullardaki eğitim kalitesinin artması vs. sayılabilir. Ayrıca mevcut genç nesil, büyüklerinin aksine, Türkiye’deki insan hakları ihlallerinden ve sosyal kutuplaşmalardan en az mağdur olan nesil olduğu için diğerleriyle bir arada yaşamaya çok daha yakın ve rövanş duygusundan da görece uzak bir haldeler. Bu durum iktidar sahiplerine şunu işaret ediyor: Değişen sosyal parametrelere adapte olarak, insan hak ve özgürlükleri, çevre, katılımcı ve uzlaşmacı demokrasi gibi sosyal ve kültürel politikaları da ekonomi politikaları kadar, hatta daha fazla gündemlerine almaları ve ona göre yeni bir döneme geçtiklerinin farkında olarak söylem ve eylemlerini şekillendirmeleri gerekiyor. Örneğin sosyal medya konusunda Bülent Aras’ın da işaret ettiği gibi, “Yeni medya küçümsenmemeli. Bir çeşit doğrudan demokrasi gibi, doğrudan mobilizasyon imkanı sağlıyor. Siyasi muhalefetin yapısı değişti. Parti, STK gibi yapıların yanında artık kitleler doğrudan kendi muhalefetlerini üretiyor. Bu duruma adapte olamayan, siyaset dışında kalır.”

Güç zehirlenmesi mi, İslamcılık mı?

Erdoğan’ın, ülkedeki seküler-dindar gerilimini gerektiği kadar iyi yönetemiyor görüntüsü vermesinin altında, seçmenlerin yüzde ellisinin desteğini arkasına almasının getirdiği özgüvenin haricinde başka bir faktör daha yatıyor: din anlayışı.

Farklı şekillerde tarifi olan, ama benim dini değer ve kuralları siyasete, hukuka ve eğitime taşımak şeklinde kullandığım İslamcılık, özellikle son yıllarda Türkiye’nin çok tartışılan konularından biri. İslamcılık bitti mi, hala yaşıyor mu; AKP’ye İslamcı bir parti denilebilir mi, denilemez mi; bütün müslümanlar doğal olarak İslamcıdır ve olmalıdır mı, yoksa sadece siyasal İslamcılığı savunanlar mı İslamcıdır; müslümanların bir İslam devleti kurmak, Şeriat kanunlarını yürürlüğe koymak gibi bir ödevi var mıdır, yok mudur? Bu gibi sorular çerçevesinde sürdürülen tartışmalar en yoğun halini 2012 yılının yaz aylarında yaşadı, bu yıl da aynı hararetle zaman zaman ortaya çıktı.

Türkiye gibi devlet sistemi seküler ama halkının çoğunluğu müslüman olan ülkeler söz konusu olduğunda bu konu, İslam ilahiyatçılarının cevabını vermekte en çok zorlandığı konulardan biridir günümüzde. Klasik İslam literatüründe bir devlet başkanının görev ve sorumlulukları arasında din ile ilgili görevlere de yer verilir. Bunların başlıcaları olarak, din ve dinin hükümlerini korumak, zekâtların toplanmasını sağlamak, namaz, oruç ve hac gibi dini vecibelerin yerine getirilmesini sağlamak zikredilebilir. Siyasi görevlerinin önde gelenleri ise devletin güvenliğini ve kamu düzenini sağlamak, kamu işlerini kontrol etmek, adaleti sağlamak, ekonomiyi takip etmek, görevlilerin atanması gibi hususlardır. Bunların yanı sıra, örneğin büyük İslam bilginlerinden Gazzali (ö. 1111), el-İktisad fi’l-İtikad isimli eserinde din işlerinin düzenlenmesi ve takip edilmesinin ancak bir devlet başkanının eliyle olabileceğinden ve din ile devletin ikiz kardeş gibi olduğundan bahseder.

Diğer taraftan, Türkiye Cumhuriyeti, yaklaşık olarak kuruluşundan beri laik bir devlettir ve 1924 anayasasında yer alan “Türkiye Devleti’nin dini İslâm’dır” hükmü ve Meclisin görevleri arasında yer alan “ahkam-ı şer’iye’nin tenfizi” (dini hükümlerin yerine getirilmesi) hükmü 10 Nisan 1928 tarihinde yapılan değişiklikle anayasadan çıkarılmıştır. Müslüman olmakla birlikte dinin kamusal iş ve alanlara girdirilmemesi konusunda hassas olan seküler Türkiye vatandaşları göz ardı edilemeyecek bir oran teşkil etmektedir.

Nüfusunun yüzde doksandan daha fazlası müslüman olan bir ülkeye başbakan olarak seçilen dindar, hatta bir zamanlar laikliğe karşıt sözler sarf etmiş siyasal İslamcı olan bir insanın yaşadığı çelişkili durum ortadadır. 2012’nin başlarında Başbakan’ın kendi ifadeleriyle söylediği ve bir hayli tartışmaya sebep olan sözlerinde olduğu gibi, örneğin bir başbakan “dindar bir nesil yetiştirmek” gibi bir görevi üstlenebilir mi? Üstlenmezse dini açıdan günahkâr sayılır mı?

Bu soru, değil başbakan, ilahiyatçılar arasında dahi henüz tam olarak çözümlenmiş değildir; bununla birlikte, R. Tayyip Erdoğan, 2003 yılında “Milli Görüş gömleğini” çıkardıklarını söylediği ve İslamcı parti imajıyla yollarını ayırdıklarını söylediği zamandan beri kendi tercihini yapmış görünmekte, seküler bir devleti İslami bir devlet haline getirmek gibi bir ideali olmadığını yeri geldiğinde hep tekrar etmektedir. Hatta Arap Baharı sürecinde yeniden şekillenmek üzere olan Mısır’a Eylül 2011 yılında yaptığı ziyaretinde Mısırlılara yeni rejim olarak laikliği benimsemelerini tavsiye etmiştir: “Türkiye’de anayasa laikliği, devletin her dine eşit mesafede olması olarak tanımlar. Laiklik kesinlikle ateizm değildir. Ben Recep Tayyip Erdoğan olarak Müslümanım ama laik değilim. Fakat laik bir ülkenin başbakanıyım. Laik bir rejimde insanların dindar olma ya da olmama özgürlüğü vardır. Ben Mısır’ın da laik bir anayasaya sahip olmasını tavsiye ediyorum. Çünkü laiklik din düşmanlığı değildir. Laiklikten korkmayın. Umarım ki Mısır’da yeni rejim laik olacaktır. Umuyorum ki benim bu açıklamalarımdan sonra Mısır halkının laikliğe bakışı değişecektir.”

Erdoğan’ın başdanışmanı Yalçın Akdoğan ve İslamcı yazar Ali Bulaç da AKP’nin İslamcı bir parti olmadığını, İslamcı politika ve ideallerinin şimdiye kadar olmadığı gibi bundan sonra da olmayacağını söylerler. Örneğin Akdoğan, AKP’nin İslamcılık kategorisinde değerlendirilmesinin yanlış olduğunu şu delillerle açıklar: “AK Parti, RP ile temsil olunan İslamcı siyasi çizgiden AB, özelleştirme gibi temel politikalarda ayrışmıştır. Siyaset tarzı, yöntemi ve üslubu açısından da AK Parti farklıdır. Nitekim Kürt partisi, Alevi partisi, İslamcı partisi gibi kavramların moda olduğu dönemde kimlik siyasetine soyunmaması da bunun bir göstergesidir.” Akdoğan’a göre hükümetlerin görevi her türlü düşünceye imkan sağlamak, varsa engelleri gidermektir, İslamcılık da onlardan bir tanesidir. Seküler kesim tarafından İslamlaşma gibi algılanıp endişelere yol açan bazı çalışmalar ise Akdoğan’a göre sadece bir “normalleşme” süreci ve çalışmasıdır: “AK Parti iktidarı, bütün toplum kesimlerinin meselelerine el attığı gibi dindar/muhafazakar kitlenin konularına da sahip çıkmış, birçok İslamcı hareketin yapamadığı katkıları yapmıştır. İHL’lerin, Kur’an kurslarının kapatıldığı, cemaatlerin korkarak hizmet yürüttüğü bir Türkiye’den Kur’an ve siyer dersinin tüm okullara konduğu bir Türkiye’ye ulaşıldıysa bunda AK Parti siyasetinin sağladığı normalleşmenin payı büyüktür.”

Bu ifadelerin doğruluğu kabul edildiği takdirde sorun olarak yine hükümetin üslubu ve vatandaşlarının, özellikle de kendisini seçimlerde desteklemeyenlerin hassasiyetlerini göz önünde bulundurmayan bir söylem geliştirmiyor olması ortaya çıkmaktadır. Hatta bu sorun o derecededir ki, hükümeti destekleyen kesimlerde dahi rahatsızlıklar baş göstermiştir ve Taksim gösterilerinin katılımcı profilinde bu durum açıkça görülmektedir.

Sonuç

Taksim Gezi Parkı’nın bulunduğu alanın yeniden düzenlenmesi çalışmalarındaki gaye ve yöntemin protestosu amacıyla mütevazi ve tarafsız bir şekilde başlayan gösteriler, polisin orantısız ve aşırı güç kullanmasıyla birlikte kısa bir süre içinde çok daha fazla sayıda insana ve alana yayıldı. Toplumsal bir patlama denilebilecek bu hadise, hükümetin yaptığı uygulamalardan ziyade o uygulamaları hayata geçirme üslubuna, söylemlerine ve farklı düşünenlere uyguladığı, zaman zaman polis şiddetine de dönüşen yok saymaya idi. Özellikle de Cumhuriyetin kuruluşundan beri çoğunlukla ülkenin resmi ideolojisini en çok benimseyen ve sahiplenen seküler ve laikçi Türkiye vatandaşları, zaten dindar bir hükümetin yönetimi altında iken hayat tarzlarına müdahale edileceği ve ülkenin seküler kimliğinin değiştirileceğine dair endişe yaşarken, kimi zaman onların bu hassasiyetleri göz ardı edilerek kullanılan dil, sergilenen tavırlar ve yapılan bazı uygulamalar gerginliklere sebep oldu. Hatta bazen öyle bir hal aldı ki, hükümetin özellikle eğitimli ve genç tabanında ve başından beri herhangi bir taraf tutmayıp siyasi konularda söz söylemeyen sanatçı ve yazarlarda da rahatsızlıkların belirgin hale geldiği oldu; gösteri alanlarına gidenler ve Twitter’dan katkıda bulunanlardan da zaten açıkça görüldü bu durum. Medyanın kasıtlı olarak sessiz kalmasına rağmen sosyal medya yoluyla yayılan ve dindarından sol gruplarına geniş bir katılımcı kitlesinin ‘doğal’ yolla toplanmasını sağlayan bu protestolarda ortak talep belliydi: katılımcı ve çoğulcu bir demokratik sistem, vatandaşların hak, kişilik ve düşüncelerine saygı gösterildiği bir yönetim, her türlü etnik, dini ve mezhepsel kesime eşit yakınlıkta bir devlet, kucaklayıcı bir söylem, ve uzun zamandır aslında hemen her kesimin özlemle beklediği özgürlükçü bir anayasa.

Taksim olayı her ne kadar toplumsal gerilimlere sebep olmuş, bazı art niyetlilerin olayı başka yerlere çekmesine, bazı aşırı uçların şiddet ve bozgunculuklarına sahne olmuş olsa da, neticesi itibariyle dindarlar, özellikle de siyasal İslamcılar açısından taşların yerine oturmasına yardımcı olacak hadiselerden biri olarak tarihe geçecektir. Kürt sorununun neticesinin ülkedeki her etnik grubun eşit ve özgür olduğu, temel insani haklarını elde edebildiği bir ortak devlete sahip olmak noktasında buluşmaya doğru gittiği gibi, İslamcılık meselesi de, devletin dini ne sahiplendiği, ne kontrol ettiği, ne de baskı altında tuttuğu, sadece her türlü inanç, din ve mezhebe aynı mesafede durarak sadece adalet ve özgürlük sağladığı bir ortak devlet anlayışında sonuçlanacak gibi görünüyor; aksi takdirde herkesin kendi din ve dünya görüşünü diğerlerine kabul ettirmek için devletin imkânlarını kullanmaya tevessül ettiği bir ülkede gerilimler ve zaman zaman ortaya çıkan Taksim benzeri sosyal patlamalar eksik olmayacaktır. Bu durumda açıkça görülüyor ki önümüzdeki yıllarda sivil toplum kuruluşlarının fonksiyonu çok daha fazla artacak ve insanlar kendi tercihlerini başkalarına bazı güçler vasıtasıyla dayatmak yerine kendilerini anlatarak ikna etme yolunu seçecekler.

Türkiye, kendi demokrasi tarihinde çok tarihi bir yol ayrımında görünüyor. Ya kutuplaşmalar artarak devam edecek ve diğer her şeyden daha fazla ideolojik bağlılıklar ve ekonomi politikaları hep önceliği koruyacak, ya da farklılıklarla birlikte yaşama kültürü gittikçe daha da fazla benimsenecek, temel hak ve özgürlükler, hayat standartlarının artırılması, adaletin herkes için eşit şekilde sağlanması gibi ortak talepler eşliğinde yeni ve gerçek anlamda “ileri” bir demokrasiye geçiş sağlanacak. Hükümet, halkın verdiği bu “mesaj”ı gerçekten alıp söylem ve eylemlerine yerleştirdiği takdirde hem ülke hem de kendisi kazanmış olacak; aksi takdirde toplum, bu taleplerine cevap bulabileceği başka bir formül arayacaktır.

Emrah Çelik, Keele Üniversitesi – İngiltere, 4 Haziran 2013