Taksim Gezi Parkı eylemlerini yerinde gözlemlemek ve olaylarla ilgisi olan farklı düşüncelerden gençlerle söyleşiler yapmak üzere yola çıktım. Gerekli formaliteleri hallettikten hemen sonra aceleyle taksi ve tren yolculukları derken nihayet ilk uçağa yetiştim. Manchester’da havaalanı sırasında beklerken kimlerle nasıl görüşeceğimi, ne gibi sorular soracağımı tasarlıyordum. Uçağa girer girmez ilk iş olarak bilgisayarımı açtım ve aklıma gelen mülakat ve anket sorularını yazmaya başladım. Muhataplarımla ilgili kısa kimlik ve özgeçmiş sorularından sonra sıra Gezi Parkı hadiseleriyle ilgili düşüncelerini öğreneceğim sorulara geldi. Sorulardan birini, “Sizce eylemciler başbakandan hangi açı(lar)dan şikâyetçiler?” şeklinde yazdıktan sonra aşağısına istediklerini işaretleyebilecekleri seçenekler yazmaya başladım: “Söylemlerinden, İcraatlarından, Dindar kimliğinden…” Tam o şekilde devam ediyordum ki sol tarafımdan bir ses geldi: “Üslubundan yazın oraya bir de, üslubundan!”

Yanımda oturan hanımefendi İzmirli bir Türk imiş, üç yıldır İngiltere’de muhasebeci olarak çalışıyormuş ve o gün Türkiye’ye tatile gidiyormuş. Bilgisayara yazdıklarım dikkatini çekmiş; kendini tutamayıp bir anda konuya daldığı için özür diledikten sonra fikirlerini, ülke için kaygılarını, hassas davranmayanlara karşı kızgınlıklarını ve daha birçok şeyi anlatmaya başladı. Türkiye’deki olaylar kendisini o kadar germiş ki, neredeyse olayların başından beri gelişmeleri takip edebilmek için sürekli sosyal medyaya bakıyormuş, Türk medyasının sessizlik tercihinden dolayı da CNN ve BBC gibi haber kanallarını takip ediyormuş.

Yolculuğumuzun yarısından fazlasını bu konular hakkında konuşarak geçirdiğimiz hanımefendi kendisini Atatürkçü, hatta Kemalist olarak tanımlıyor, Atatürk’ün ilke ve inkılaplarını benimsediğini söylüyor, ama onların zamana göre yorumlanması gerektiğini savunuyordu. Tam, konuyu Başbakan Erdoğan ile ilgili kızgınlıklarına getirecektim ki, uçak hareket etmeye başladı. “Bak, konuşmaya daldık unutuyordum neredeyse!” diyerek telaşla konuşmamızı kesti, konsantre olmaya çalışarak bir şeyler mırıldanmaya başladı sessizce. Bir dakika sonra konuşmaya devam etmek üzere bana dönünce, “Dua mı okudunuz?” diye sordum. “Tabii! Her uçağa binişimde kesinlikle bazı duaları ve sureleri okurum” dedi ve isimlerini de söyledi: Ayet el-Kürsi, Fatiha, Felak, Nas. “Ha, bir de salavat getiririm kesinlikle; salavat getirmeden ölmek istemem!”

“Kendinizi dindar biri olarak tanımlayabilirsiniz o halde?” diye sordum, “Dışarıdan bakınca öyle görünmüyorum, değil mi?” dedi gülerek. Sonra da bazı insanların dindarlığı başörtüsü gibi şekillere ve sembollere indirgemesinden ne kadar rahatsız olduğunu anlattıktan sonra kendisinin anladığı dindarlık tarifini yaparak cevabını verdi: “Dindarlık eğer Allah’a inanmaksa, ona karşı vazifelerini yerine getirmeye çalışmaksa o zaman ben dindarım. Ama bunlar şekilsel vazifelerle birlikte daha çok da ahlaki vazifelerdir, yalan söylememek gibi.”

Başörtüsünün dinin bir emri olduğunu kabul etse de onun başka ahlaki vazifelerin önüne konması ve onun üzerinden de insanların dindar olup olmadıklarına dair yargılarda bulunulmasını eleştirdi, örnek olarak da kendisini verdi, ibadet hayatını övünür gibi anlatmaktan çekinen mahcup bir edayla: “Mesela bana bakan bazıları dindar olmadığımı düşünürler belki ama ben hacca bile gittim; oruçlarımı iş şartlarım ağırlaşana kadar tamamen tutardım, şimdi ancak yarısını tutabiliyorum ve namazlarımı da her gün mümkün olduğunca kılmaya çalışıyorum.” Toplumdaki önyargılardan yakındı biraz. Atatürkçü olanların din karşıtıymış gibi, dindarların da hep geri kafalıymış gibi düşünüldüğünden, toplumu zaafa uğratan önyargıların zararlarından bahsetti: “Ben kesinlikle eminim ki hemen hemen bütün Atatürkçülerin dine sevgisi ve saygısı vardır; hepsi de dindardır. En azından tanıdıklarımı göz önünde bulundurarak bunu söyleyebilirim. Ama diğerlerininki gibi dindarlık değil.”

Önemli bir konuya temas etmişti; aslında Türkiye toplumunda seküler olarak bilinen kesim de kendisini, kendi anladığı ve yorumladığı anlamda dindar olarak tanımlamaktan çekinmiyordu, ama diğer dindar olarak bilinen, özellikle de dini gruplarla ilişkisi olanlara göre farklı anlayışları olmalıydı, ki bu farklı yorumlayışların hayata yansımaları da bariz şekilde farklıydı. Kendi gördüğü kadarıyla bu farklılıktan bahsetmesini rica ettim: “Mesela bir akrabamız var, bir ara bir tarikatın programlarına katılmaya başlamış. Oraya gitmeye başladıktan sonra ilginç değişiklikler oldu kızda; başını kapattığı gibi yüzünü de kapatmaya başladı, erkek kardeşiyle bile aynı odada kalmayı uygun görmedi, evlerine misafirler geldiği zaman artık haremlik-selamlık uygulamaya başladı. Tamam, dinin bazı kuralları olabilir ama onların hayatın yeni şartlarına göre yeniden yorumlanması ve modernize edilmesi gerekiyor.” Dinin formlarından ziyade özünün anlaşılması gerektiğini düşünüyordu: “Örneğin biz küçükken Kur’an duvara yüksek bir yere, bir mahfaza içinde saklanır, kesinlikle dokundurulmazdı bile, günah diye! Halbuki onun içinde neler söylendiğini bilmek, onu hayata geçirmek gerekmez mi? O düşüncelerin yanlış olduğunu fark ettikten sonra Kur’an’ın mealini üç defa okudum, çok istifade ettim.” Dindarlar olarak bilinen insanların hepsinin öyle olmadığını onların içinde de aynı şekilde dinin özünün anlamaya çalışanların, şekilcilikten uzak olanların çok olduğunu konuştuktan sonra ülkenin bu konudaki eksikliğine işaret etti: “Aydın, geniş görüşlü din adamlarına ve din alimlerine çok ihtiyacımız var!”

Seçimlerde genellikle CHP’yi, son seçimde de MHP’yi desteklemiş olan Atatürkçü hanımefendi, Gezi Parkı eylemlerini uzaktan destekliyordu. Siyasi anlamda seküler, özel hayatında dindar olan öyle birinin bu eylemlere neden destek olduğu önemli bir konuydu. “Sizce asıl şikâyetçi olunan kim tam olarak? Erdoğan’ın kendisi mi, AKP veya hükümet mi, yoksa topyekun dindarlar mı?” diye sordum, hiç düşünmeden, “Erdoğan’ın üslubu!” dedi. Konunun dindarlar ve din ile hiçbir ilgisi olmadığını, kendisinin de dindar olduğunu hatırlattıktan sonra Gezi eylemlerinden bahsetti. Bizzat Taksim’e gidip eyleme katılan arkadaşlarından ve haberlerden öğrendiği kadarıyla hadiseyi özetledi: “Olayın başlangıcında eylemcilerin şiddetle hiçbir alakaları olmamasına rağmen polis aşırı güç kullandı, olay büyüdü. Tam o zamanda hükümetin erken davranıp yapıcı bir şekilde cevap vermemesi, aksine, kutuplaştırıcı ve ayrımcı ifadeler kullanması gerilimi tırmandırdı. Başbakan da kucaklayıcı değil, rencide edici bir tarz takındı. Üstelik ülkesinde bu kadar gerilimli ve sorunlu bir ortam varken bırakıp Afrika gezisine çıkması, halkını umursamadığı izlenimini uyandırdı; o gezileri iptal edip sorunu çözmeye çalışması gerekirdi! Artık eylemlerde birinci şikâyet konusu Başbakanın tarzı oldu, bir de hükümet olarak aldıkları, insanların özel hayatına müdahale olabilecek kararlar…”

Özel hayata müdahaleye örnek olarak, kısa bir süre önce Türk Hava Yolları şirketinin hosteslerin kıyafetlerini düzenleyen ve kırmızı ruj kullanmalarını yasaklayan kurallarını hatırlattı. Daha sonra, çok yakın zamanda Mecliste kabul edilen alkol düzenlemesinden bahsederek önemli bir noktaya temas etti: “Ben de alkolün çok tüketildiği bir toplum istemem. Ben de çocuğumun alkolik olmasını istemem. Ben de çocuğumun dindar olmasını isterim. Ama bu konularda sen söz söyleyemezsin ki! O herkesin özel hayatı, herkesin kendi vereceği bir karar. Ben de aynı şeyleri istiyor olmama rağmen bunları onun tepeden bir üslupla ve bizim kararlarımıza saygı göstermeden konuşması çok rahatsız ediyor! Zaten elinde yetkin ve gücün varken neden kutuplaştırıcı, dışlayıcı bir dil kullanıyor? Yoksa Başbakanımızın ülke için çok çalıştığının, güzel şeyler yaptığının farkındayız elbette. Ekonomiyi çok güzel bir yere getirdi, Avrupa Birliği sürecini iyi yönetti, turizmi geliştirdi vs.”

“Sizce Başbakan İslamcı mı?” diye sordum. Öncelikle İslamcılık denen şeyin ne olduğunu sordu. Ben de kendisinin anladığı anlamı merak ettiğimi söyledim. Şöyle dedi: “İslamcılık şeriatı getirmeye çalışmak demek ise, Başbakanın öyle bir şey düşündüğünü düşünmek bile istemiyorum. Ama dinin sosyal ve güncel hayatta etkisinin artmasını isteyen bir tavrı ve politikası var. Dinin insanların hayatında çok büyük bir yer kaplamasını istiyor; ama bunu onun değil insanların istemesi lazım!” Gezi eylemlerinin özünde bir laikçi-dindar çatışmasının olup olmadığını sorduğumda ise cevabı gayet net idi: “Kesinlikle hayır! Öyle bir şey olsa ülke yıkılırdı!”

Son olarak, ülkede her şeyin normale dönmesi için ne gerektiğine dair fikirlerini merak ettiğimi söyledim, o da açık yüreklilikle düşündüklerini söyledi: “Başbakanın bütün insanları kucaklaması, özür dilemeyi gururuna yediremiyorsa bile ılımlı bir üslup kullanması, her konuda yorum yapmaması, kabinesindeki insanlara ve belediye başkanlarına söz hakkı vermesi gerekiyor. Gezi parkıyla ilgili bunca tepkiye rağmen projesinde ısrar etmek yerine eylemcilerle bir araya gelerek çözüm bulmaya çalışmasını. Hükümetin kesinlikle iyi bir halkla ilişkiler çalışmaları yok. Projelerini iyi tanıtmak ve insanlarla paylaşmak, fikir alışverişi yapmak, mutabakata varması gerekiyor; özellikle de Taksim gibi çok merkezi, önemli bir yer söz konusuysa! Kadir Topbaş’ı severim genel olarak. Daha ikinci günde özür diledi, projeyi iyi anlatamadığına dair özeleştiri yaptı, kendince dersler çıkardı. Abdullah Gül de öyle…”

Hiç ummadığım bir zaman ve şekilde tanıştığım hanımefendiyle uçak yolculuğunun geriye kalan kısmında İngiltere’den, genel olarak Türkiye’den ve İzmir’de bahisler açtık, yolculuğumuz gayet güzel noktalandı. Havaalanında vedalaştıktan sonra aklımda devamlı bu uçak yolculuğundan kalan cümleler geçiyor, neyi niçin söylemiş olabileceğini düşünüyor, analizler yapıyor ve İstanbul’da yapacağım araştırmanın içeriğine dair planlar yapıyordum.

Taksiyle Avcılar’a geçtim, ellerimde valizim ve çantamla ana caddelerden birinde yürürken gecenin on birinde merkezi bir yere toplanmış büyük bir kalabalığa rastladım. Bazılarının ellerinde Türkiye bayrakları, bazılarında mum, bazılarında da kaşık ve tabak gibi mutfak eşyaları. Türkiye laikliğinin sembollerinden biri haline gelmiş olan 10. Yıl Marşı’nı okuyorlardı büyük bir coşkuyla. Yaşları 18-25 aralığında görünen yaklaşık yüz kişilik bu genç grubun haricinde, yine ellerinde bayrakları ve mutfak eşyalarıyla etrafta onları destekler şekilde görünen aileler de vardı. Müziklere tempo tutuyorlar, gençlerin coşkusuyla onlar da coşuyordu. Biraz hüzünlü, biraz sevinçli bir coşkuydu yüzlerinde görünen. Bana en yakın olan aileye doğru ilerledim. Lise yaşlarında iki kızı olan bir aileydi. Bir kız kalabalığı telefonunun videosuna kaydediyor, diğer kız elindeki iki kaşığı müziğin ritmine göre birbirine vurarak gruba katılıyordu. Tesettürlü kimsenin olmadığı bu ailenin reisinin yanına yaklaştım, cevabını zaten bildiğim soruyu onun hangi şekilde ifadelendireceğini merak ederek, “Abi nedir bu hareketliliğin sebebi? Bunca insan bu saatte neden toplandı?” diye sordum, “Gezi Parkı’ndan dolayı; bir de Erdoğan’ın istifası için” dedi. “Neden istifa etsin ki, onu gerektirecek bir yanlışı var mı sizce?” diye sordum. “Tabii ki! Çok otoriterleşti; her şeye kendisi karar veriyor, her şeyin kendi istediği şekilde olmasını istiyor. Bakanları, belediye başkanını dahi konuşturmuyor. Bundan çok rahatsızız!” Peki bunun din ile bir ilgisi var mı sizce? Yani bu tepkiler, protestolar dine veya Başbakanın dindar kimliğine karşı olabilir mi?” dedim. Bunun sorulmasına bile çok şaşırdığı belliydi, hiç beklemeden cevabını verdi: “Olur mu hiç?! Burada kimsenin din ile ilgili bir sorunu yok. Bu kalabalığın içinde AKP’liler de var, MHP’liler, CHP’liler, hatta hiçbir partiyle ilgisi olmayanlar da var. Tek sorun, başbakanın otoriterleşmesi.”

Bu sürpriz kalabalıktan da ayrıldıktan sonra internet kullanabileceğim bir kafe buldum kendime. Gecenin yarısında, hemen bir sonraki günden itibaren röportaj yapabileceğim birkaç kişiyle anlaştım, bana Gezi Parkı’nı gezdirip tanıtacak bir arkadaşla randevulaştım, sorularımı hazırladım, araştırma planımı netleştirdim, ses kayıt cihazımla fotoğraf makinemi kontrol ettim ve kalacağım yerin yolunu tuttum. Dinlenip erkenden yola çıkmalıydım; çünkü görecek, öğrenecek ve anlatacak şeyler beni bekliyordu…